“Δύο πράγματα είναι ατελείωτα: το σύμπαν και η ηλιθιότητα του ανθρώπου. Όμως για το σύμπαν δεν είμαι ακόμα σίγουρος”. (Αϊνστάιν).

Το θέμα της ηλιθιότητας ερευνήθηκε από στατιστικής πλευράς σε μεγάλα πανεπιστήμια των ΗΠΑ και εντόπισε το ίδιο ακριβώς ποσοστό ηλιθίων ανάμεσα στις καθαρίστριες, τους διοικητικούς υπαλλήλους, τους φοιτητές και τους καθηγητές. Προφανώς, αν η έρευνα στρεφόταν και προς τους ίδιους τους ερευνητές θα ανακάλυπταν και το δικό τους ποσοστό ηλιθίων. Άρα ηλίθιοι υπάρχουν παντού. Από που προέρχεται όμως η ηλιθιότητα;

Στην αυγή της ιστορίας, στα πρώτα βήματα του ανθρώπου ως είδος, ο αγώνας για επιβίωση υπήρξε ανελέητος. Ο πανίσχυρος νόμος της Φυσικής επιλογής εξαφάνιζε χιλιάδες είδη που δεν κατόρθωναν να επιζήσουν. Και οι ανθρώπινες φυλές που χάθηκαν από διάφορες αιτίες είναι αναρίθμητες. Κυρίως αφανίστηκαν από τον συνεχή μεταξύ τους ανταγωνισμό και τις άγριες συγκρούσεις:

“Η πάλη της επιβίωσης ανάμεσα σε έμβια του ίδιου είδους είναι απείρως σκληρότερη αφού συχνάζουν στις ίδιες περιοχές και αναζητούν την ίδια τροφή“ (Δαρβίνος).

Αυτοί που κυριάρχησαν δεν ήταν οι πιο δυνατοί, αλλά οι πιο έξυπνοι και επιδέξιοι, που με τη σειρά τους κληροδότησαν αυτές τις ιδιότητες στους απογόνους τους. Δίχως αυτό το διαρκές μακελειό και το αλληλοφάγωμα θα ήταν αδύνατον να φτάσει ο άνθρωπος στο σημερινό επίπεδο ευφυΐας και πολιτισμού.

Πριν από 30.000 χρόνια περίπου, μια μεγαλειώδης βιολογική έκρηξη στην κρανιακή κάψα του δίποδου ζώου που λέγεται άνθρωπος, ένα νοητικό Big Bang, του άνοιξε τα παράθυρα στον μετωπικό φλοιό, εκεί που είναι η έδρα της σκέψης και του στοχασμού. Αυτό ήταν και το τελευταίο του μεγάλο και αποφασιστικό απόκτημα. Ο άνθρωπος κυριολεκτικά “άλλαξε μυαλά“. Το μέγεθος και οι αυλακώσεις του εγκεφάλου που χώρισαν τους ανθρώπους από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο χωρίζουν και τους ίδιους ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, φύλου, πλούτου, σπουδών, ιδεολογίας και άλλων ταξικών διακρίσεων σε δύο βασικές κατηγορίες: Στους “Έξυπνους“ και στους “Ηλίθιους“. Αν και η μεταξύ τους διάκριση δεν είναι δύσκολη, όσοι ανήκουν στην πρώτη κατηγορία δεν το λένε και όσοι ανήκουν στη δεύτερη δεν το ξέρουν.

Οι ηλίθιοι ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Η επίδρασή τους όμως επάνω μας είναι ανάλογη με την κοινωνική ισχύ που διαθέτουν. Διαφορετικά αισθανόμαστε την ηλιθιότητα ενός πολιτικού ή ενός επιχειρηματία από την ηλιθιότητα ενός αγρότη ή ενός εργάτη. Εν πάση περιπτώσει, η αρνητική αυτή ιδιότητα ενδημεί σε όλες τις εποχές και σε όλους τους λαούς, είναι δε αδύνατο να εξαλειφθεί εξαιτίας της μοναδικής ικανότητας των ηλιθίων να συσπειρώνονται και να επιβιώνουν, κάθε φορά που οι κοινωνίες κάνουν προσπάθειες να τους θέσουν στο περιθώριο.

Τι εννοούμε όμως με τη λέξη “ηλιθιότητα“; Η έννοια, αν και είναι ενστικτωδώς γνωστή σε όλους, μοιάζει να ξεφεύγει από οποιονδήποτε θεωρητικό ορισμό. Δεν είναι απλώς το αντίθετο της εξυπνάδας, γιατί υπάρχουν έξυπνοι άνθρωποι που, κάποιες φορές, συμπεριφέρονται σαν ηλίθιοι. Ο μοναδικός που κατάφερε να δώσει έναν πειστικό ορισμό στη βλακεία ήταν ο ιστορικός και οικονομολόγος Κάρλο Τσιπόλα: 

“Ηλίθιος είναι αυτός που με τις ενέργειές του προκαλεί ζημιά σε κάποιον άλλο, αλλά παράλληλα δεν πετυχαίνει κάποιο πλεονέκτημα για τον εαυτό του ή ακόμα υφίσταται ζημιά και ο ίδιος. Η ζωή μας είναι γεμάτη απώλειες χρήματος, χρόνου, ενέργειας, ησυχίας και καλής διάθεσης, λόγω των απίθανων πράξεων κάποιου παράλογου πλάσματος που μας τυχαίνει τις πιο απρόσμενες στιγμές και ζημιώνει, ακυρώνει και δυσκολεύει τη ζωή μας, χωρίς να έχει απολύτως τίποτα να κερδίσει από τις πράξεις του“.

Ένα πράγμα είναι λοιπόν ξεκάθαρο: Η ηλιθιότητα έχει μια ευκρινή κλίση να μετασχηματίζεται σε πράξεις, και αυτό την καθιστά επικίνδυνη. Η δε προαναφερθείσα μοναδική ικανότητα των ηλιθίων να συσπειρώνονται και να επιβιώνουν, τους καθιστά ανίκητους.

Οι πέντε θεμελιώδεις νόμοι της ηλιθιότητας:

1. Πάντα και αναπόφευκτα ο καθένας από μας υποτιμά τον αριθμό των ηλίθιων ατόμων που κυκλοφορούν.

2. Η πιθανότητα να είναι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ηλίθιο είναι ανεξάρτητη από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό του ίδιου προσώπου.

3. Ηλίθιο άτομο είναι εκείνο που προκαλεί κάποια βλάβη σ’ ένα άλλο άτοµο ή σε μία οµάδα ατόµων, χωρίς παράλληλα να εξασφαλίζει κανένα όφελος για τον εαυτό του. Αντιθέτως, μπορεί να υφίσταται και ο ίδιος ζημιά.

4. Τα μη ηλίθια άτομα υποτιμούν πάντα τη βλαπτική ενέργεια των ηλίθιων ατόμων. Ιδίως οι μη ηλίθιοι ξεχνούν διαρκώς ότι σε οποιαδήποτε στιγμή και τόπο και σε οποιαδήποτε περίσταση η συναναστροφή και ο συγχρωτισμός με ηλίθια άτομα αποδεικνύεται ασφαλώς ένα σοβαρότατο σφάλμα.

5. Το ηλίθιο άτομο είναι ο πιο επικίνδυνος τύπος που υπάρχει.

Οι μη ηλίθιοι έχουν την τάση να μη λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τις ενέργειες των ηλιθίων και να τις γελοιοποιούν βλέποντάς τες ως συμβάντα που “βγάζουν γέλιο“. Όταν όμως γελάμε με την ηλιθιότητα, μπορούμε να την κάνουμε “συμπαθητική“ και συνεπώς να την υποτιμήσουμε περαιτέρω. Αν και στην τέχνη ο ηλίθιος είναι  αναγνωρίσιμος, δεν ισχύει το ίδιο για την αληθινή ζωή. Έχει βασική σημασία να συνειδητοποιήσουμε περί τίνος πρόκειται, για να μπορέσουμε να ελέγξουμε καλύτερα τις συνέπειες. Δε θα μπορέσουμε ποτέ να νικήσουμε την ηλιθιότητα ολοκληρωτικά, όμως τα αποτελέσματά της μπορούν να είναι λιγότερο βαριά αν καταλάβουμε πώς λειτουργεί. Άλλωστε η ηλιθιότητα έχει τρία χαρακτηριστικά.

1) Η ηλιθιότητα είναι ασυναίσθητη και υποτροπιάζει. “Ο κίνδυνος της ηλιθιότητας προέρχεται από τον ηλίθιο που δεν ξέρει ότι είναι ηλίθιος“.  Αυτό δίνει μεγαλύτερη δύναμη και αποτελεσματικότητα στην καταστρεπτική της δράση. Ο βλάκας δε γνωρίζει τα όριά του, παραμένει προσκολλημένος στις πεποιθήσεις του και δεν ξέρει πώς να αλλάξει, με αποτέλεσμα να επαναλαμβάνει επ’ άπειρον τα ίδια λάθη. Σε κλινικό επίπεδο, η ηλιθιότητα είναι η χειρότερη ασθένεια, γιατί είναι αθεράπευτη. Ο ηλίθιος έχει την τάση να επαναλαμβάνει πάντα την ίδια συμπεριφορά, γιατί δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί τη ζημιά που προκαλεί και συνεπώς δεν μπορεί να αυτό-διορθωθεί.

2) Η ηλιθιότητα είναι μεταδοτική. Το πλήθος, δηλαδή, συμπεριφέρεται με περισσότερο βλακώδη τρόπο από τα μεμονωμένα άτομα που το συνθέτουν. Αυτό εξηγεί γιατί ολόκληροι λαοί (όπως η ναζιστική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία) μπορούν εύκολα να χειραγωγηθούν, ώστε να επιδιώκουν τρελούς σκοπούς. Αυτό το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα γνωστό στην ψυχολογία. Η συναισθηματική μετάδοση, που είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της ομάδας, μειώνει την κριτική ικανότητα. Παρατηρείται τότε η “πόλωση της λήψης αποφάσεων“: Επιλέγεται η πιο απλή λύση, που συνήθως είναι και η λιγότερο έξυπνη.

3) Εκτός από το πλήθος, υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας που γιγαντώνει την ηλιθιότητα: Η εξουσία. “Η εξουσία αποβλακώνει“, έγραψε ο Νίτσε. Τα άτομα που έχουν εξουσία τείνουν να πιστεύουν ότι ακριβώς επειδή έχουν εξουσία, είναι οι καλύτεροι, οι πιο ικανοί, οι πιο έξυπνοι, οι πιο σοφοί από όλη την ανθρωπότητα. Εξάλλου, περιστοιχίζονται από αυλικούς, οπαδούς και κερδοσκόπους, που ενισχύουν διαρκώς αυτή την ψευδαίσθηση. Με αυτό τον τρόπο όποιος βρίσκεται στην εξουσία καταλήγει να διαπράττει κατά γενική ομολογία τις μεγαλύτερες ανοησίες. Άλλωστε η εξουσία αυξάνει κατακόρυφα την καταστρεπτική δύναμη ενός ηλίθιου. Η ιστορία βρίθει περιστατικών με συγκλονιστικά λάθη εκτίμησης.

Ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ στις 14 Ιουλίου του 1789 (την ημέρα της κατάληψης της Βαστίλης, το γεγονός με το οποίο ξεκίνησε η Γαλλική Επανάσταση) σημείωσε στο ημερολόγιό του: “Σήμερα τίποτα καινούργιο“.

Η ίδια ανόητη αίσθηση του ανίκητου οδήγησε τον Κάστερ να επιτεθεί στους Ινδιάνους της Μοντάνα το 1876 όπου εκατοντάδες άντρες του αμερικανικού στρατού κατασφάχτηκαν από τη συμμαχία των Ινδιάνων Σιου με τους Σεγιέν.

Η ανοησία του Ναπολέοντα να εισβάλει στη Ρωσία το χειμώνα του 1812 κατά τη διάρκεια του οποίου η Μεγάλη Στρατιά της Γαλλίας αποδεκατίστηκε από το κρύο και την ανέχεια.

Πρόσθεσε τώρα εσύ και τις πανωλεθρίες στο Βιετνάμ και στο Ιράκ, αλλά και στη Λιβύη, στην Αίγυπτο, στη Συρία και πάει λέγοντας.

Η ηλιθιότητα επίσης δεν έχει κοινωνική τάξη. Τη συναντάς παντού. Όμως όσο πιο ισχυρό είναι ένα άτομο, όσο μεγαλύτερη εξουσία έχει κοινωνικά τόσο πιο επικίνδυνο μπορεί να αποδειχθεί. Εύλογα λοιπόν γεννιέται το ερώτημα:

Υπάρχει τρόπος να απαλλαγούμε από την ηλιθιότητα;
“Όχι, δεν υπάρχει. Γιατί δεν έχει αναπτυχθεί καμιά λογική μέθοδος που να προβλέπει με ακρίβεια το πώς, το πότε, το πού και το γιατί θα χτυπήσει, ένα ηλίθιο πλάσμα. Ενώ οι πράξεις του κακού είναι –ας πούμε- προβλέψιμες και αποτρέψιμες, οι πράξεις του ηλίθιου είναι απολύτως απρόβλεπτες. Ο ηλίθιος, με το χαμόγελο στα χείλη, με πλήρη φυσικότητα, χωρίς καμιά πρόθεση, τύψεις, και αιτία, θα εμφανιστεί ξαφνικά και θα καταστρέψει όλα σου τα σχέδια και θα το κάνει από καθαρή ηλιθιότητα“.

Απ όλα όσα έχουμε αναφέρει μέχρι στιγμής εύκολα συνάγεται ότι η ηλιθιότητα είναι επικίνδυνη, καταστρεπτική και πιθανόν ανίκητη. Γιατί κανείς όμως δεν έχει κάνει έστω και το παραμικρό εναντίον της; Από όσο ξέρω καμιά μελέτη στον κόσμο δεν ασχολείται με το πρόβλημα και κανένα ιατρικό ερευνητικό κέντρο δεν αναζητά τα αίτια ή τη θεραπεία της. Μήπως κατά κάποιο τρόπο η ηλιθιότητα και οι φορείς της είναι κοινωνικά χρήσιμοι; Σε μια κοινωνία ηλιθίων, οι ηλίθιοι φυσικά και είναι χρήσιμοι, με τους  μη ηλίθιους να είναι συνήθως οι αντικοινωνικοί.

Οι ηλίθιοι εμφανίζονται παντού στον κόσμο και δεν κάνουν διάκριση σε χρώμα, φυλή, ιδεολογία. Με άλλα λόγια, η ηλιθιότητα δεν είναι ρατσιστική. Οι ρατσιστές όμως είναι ηλίθιοι.

Ο ηλίθιος θα πηδήξει από τον δέκατο όροφο χωρίς αλεξίπτωτο όχι γιατί πιστεύει ότι θα ζήσει αλλά επειδή απλά μπορεί να το κάνει.

Επίσης ο ηλίθιος θα τρέχει με όσα περισσότερα χιλιόμετρα μπορεί με το Chiquentcento του στην παλαιά εθνική Αθηνών Koρίνθου  γιατί πιστεύει ότι θα μπορέσει να σταματήσει εγκαίρως όταν εμφανιστεί μπροστά του ένα πολυαξονικό 100 τόνων φορτωμένο με κορμούς δέντρων.

Ο ηλίθιος πιστεύει ότι την έχει μεγαλύτερη από τον οποιονδήποτε άλλο σε αυτό τον πλανήτη.

Ο ηλίθιος πιστεύει ότι εάν την πέσει σε 100 γυναίκες η μία τουλάχιστον θα του κάτσει, και αυτό δεν το βρίσκει υποτιμητικό. Ανεξάρτητα εάν έχει φάει 99 χυλόπιτες και η μία που τελικά θα βγάλει γκόμενα θα είναι σαν τον Κουασιμόδο μετά από σύγκρουση με περίπτερο στην Ακαδημίας. Αυτός θα είναι περήφανος για την επιτυχία του. Επίσης , ο ηλίθιος, θα προσπαθήσει να αποδείξει με χίλιους δύο τρόπους, ότι οι 99 γκόμενες ήταν κακάσχημες και δεν του ταίριαζαν, ούτε του άρεσαν πραγματικά, ενώ οι καθρέφτες θα σπάνε κάθε φορά που θα κοιτιέται σε αυτούς η μια και μοναδική …Κουασιμόδα!

Ο παραπάνω κατάλογος θα μπορούσε να εμπλουτισθεί με τόσα παραδείγματα που να μην χωράνε στο διαστελλόμενο σύμπαν. Η ηλιθιότητα είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να πάει ενάντια σε θεμελιώδεις αρχές της φύσης, όχι γιατί έχει κάποια λογική επιχειρηματολογία αλλά επειδή γουστάρει και νομίζει ότι μπορεί.

Ο ηλίθιος είναι παντοτινός όπως και τα διαμάντια.

Ο μοναδικός πάντως ηλίθιος που ξεχωρίζει από όλους τους ηλίθιους παγκοσμίως, είναι “Ο Ηλίθιος” του Ντοστογιέφσκι, ο οποίος κάποια στιγμή αναρωτιέται: “Μα τι σόι ηλίθιος είμαι αφού ξέρω πως είμαι ηλίθιος;”.

του Cipolla Carlo (και όχι μόνο)