Ο φιλόσοφος εκείνος που θεωρώ ότι μου προσέφερε απλόχερα τον πνευματικό του πλούτο και γονιμοποίησε περισσότερο απ' όλους την σκέψη μου τα τελευταία χρόνια είναι ο Μέγας Γερμανός φιλόσοφος και συγγραφέας Νίτσε (1844-1900). Η πρώτη μου συνάντηση με το έργο του ήταν πριν από μερικά χρόνια, στο πρώτο έτος του Πανεπιστημίου όταν διάβασα το μεγαλειώδες "Έτσι μίλησεν ο Ζαρατούστρα" (Also Sprach Zarathustra). To βιβλίο αυτό είχε τον αινιγματικό υπότιτλο "ένα βιβλίο για όλους για κανέναν". Αυτό σήμαινε ότι αν και ο Νίτσε απευθυνόταν σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, οι συγκαιρινοί του ήταν μάλλον αδύνατο να κατανοήσουν το φιλοσοφικό νόημα του έργου του. Πράγματι, όσο ζούσε πούλησε ελάχιστα αντίτυπα. Στην εποχή μας ωστόσο θεωρείται ένα απ' τα σπουδαιότερα, ρηξικέλευθα φιλοσοφικά έργα που έχουν γραφτεί. Και πράγματι, ο Νίτσε έχει επηρεάσει πάρα πολύ την σύγχρονη σκέψη.

Δεν θα ήθελα να μπω στην διαδικασία μιας αναλυτικής περιγραφή του έργου και της φιλοσοφίας του. Αυτό θα πάρει μέρες και ίσως αξίζει κάποια στιγμή να το κάνω αναλυτικά και να το παρουσιάσω στις "Σκέψεις". Εκείνο όμως που θα ήθελα να κάνω εδώ για να σας δώσω μια γεύση είναι να σας παραθέσω κάποια απ' τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη απ' την "Αναφορά στον Γκρέκο" για την "συνάντησή του" με τα έργα του Νίτσε. Όπως είναι γνωστό, ο Καζαντζάκης είχε μια βαθιά θρησκευτικότητα και πνευματικότητα. Ήταν ωστόσο ανήσυχο πνεύμα και αναζητούσε πάντα -μέχρι το τέλος της ζωής του- μια πληρέστερη φιλοσοφική αλήθεια, χωρίς να επαναπαύεται στις επικρατούσες θρησκευτικές και φιλοσοφικές ιδέες. Εδώ έχουμε μια συνάντηση δύο μεγάλων σοφών. Νίτσε και Καζαντζάκης ανταμώνονται για πρώτη φορά.

Βρισκόμαστε λοιπόν στο Παρίσι όπου ο Καζαντζάκης είναι φοιτητής. Ακολουθούν αποσπάσματα απ' το Κεφάλαιο ΚΓ' "Παρίσι-Νίτσε ο Μεγαλομάρτυρας".

---------------------------

Μια μέρα εκεί που διάβαζα σκυμμένος στη Βιβλιοθήκη της Άγιας Γενεβιέβης, μια κοπέλα με ζύγωσε κι έγειρε από πάνω μου. Κρατούσε ανοιχτό ένα βιβλίο κι είχε βάλει το χέρι της κάτω από τη φωτογραφία ενός αντρός που ‘χε το βιβλίο, για να κρύψει τ’ όνομά του, και με κοίταζε με κατάπληξη. 

-Ποιος είναι αυτός; με ρώτησε δείχνοντάς μου την εικόνα.

Σήκωσα τους ώμους:-Πώς θέλετε να ξέρω; Είπα.

-Μα είστε εσείς, έκαμε η κοπέλα, εσείς, απαράλλαχτος. Κοιτάχτε το μέτωπο, τα πυκνά φρύδια, τα βαθουλά μάτια. Μονάχα που αυτός είχε χοντρά κρεμαστά μουστάκια, κι εσείς δεν έχετε.

Κοίταξα αλαφιασμένος:

-Ποιος είναι λοιπόν; Έκανα προσπαθώντας ν’ αναμερίσω το χέρι της κοπέλας, να δω τ’ όνομα.

-Δεν τον γνωρίζετε; Πρώτη φορά τον βλέπετε; Ο Νίτσε!

Ο Νίτσε! Είχα ακούσει τ’ όνομά του, μα δεν είχα ακόμα τίποτα διαβάσει δικό του.

-Δε διαβάσατε τη Γένεση της Τραγωδίας, το Ζαρατούστρα του; Για τον Αιώνιο Γυρισμό, για τον Υπεράνθρωπο;

-Τίποτα, τίποτα, απαντούσα ντροπιασμένος, τίποτα.

-Περιμένετε! Είπε κι έφυγε η κοπέλα πεταχτή.Σε λίγο μου ‘φερνε το Ζαρατούστρα.

-Να, είπε γελώντας, να λιονταρίσια θροφή για το μυαλό σας – αν έχετε μυαλό. Κι αν το μυαλό σας πεινάει. 

Ετούτη στάθηκε μια από τις πιο αποφασιστικές στιγμές της ζωής μου. Εδώ, στη Βιβλιοθήκη της Άγιας Γενεβιέβης, με τη μεσολάβηση μιας άγνωστης φοιτήτριας, μου ‘χε στήσει καρτέρι η μοίρα μου. Εδώ με περίμενε, φλογερός, αιματωμένος, μεγάλος πολεμιστής, ο Αντίχριστος.Στην αρχή με κατατρόμαξε. Τίποτα δεν του ‘λειπε: αναίδεια κι αλαζονεία, μυαλό απροσκύνητο, λύσσα καταστροφής, σαρκασμός, κυνισμός, ανόσιο γέλιο, όλα τα νύχια, τα δόντια και τα φτερά του Εωσφόρου. Μα με είχε συνεπάρει η ορμή του κι η περηφάνια, με είχε μεθύσει ο κίντυνος και βυθίζουμουν μέσα στο έργο του με λαχτάρα και τρόμο, σα να ‘μπαινα σε βουερή ζούγκλα, γεμάτη πεινασμένα θεριά και ζαλιστικά σερνικολούλουδα.

Βιάζουμουν να τελειώσουν τα μαθήματα στη Σορβόννη, να βραδιάσει, να γυρίσω σπίτι, να ‘ρθει η σπιτονοικοκυρά να ανάψει το τζάκι και ν’ ανοίξω τα βιβλία του –πυργώνουνταν όλα απάνω στο τραπέζι μου– και να αρχίζω μαζί του το πάλεμα. Σιγά σιγά είχα συνηθίσει τη φωνή του, την κομμένη ανάσα του, τις κραυγές του πόνου του. Δεν ήξερα, τώρα το μάθαινα, πως κι ο Αντίχριστος αγωνίζεται κι υποφέρει όπως κι ο Χριστός και πως κάποτε, στις στιγμές του πόνου τους, τα πρόσωπά τους μοιάζουν. 

Ανόσιες μου φάνταζαν βλαστήμιες τα κηρύγματά του, κι ο Υπεράνθρωπός του δολοφόνος του Θεού. Κι όμως μια μυστική γοητεία είχε ο αντάρτης ετούτος, μαυλιστικό ξόρκι τα λόγια του, που ζάλιζε και μεθούσε κι έκανε την καρδιά σου να χορεύει. Αλήθεια, ένας χορός διονυσιακός ο στοχασμός του, ένας όρθιος παιάνας που υψώνεται θριαμβευτικά στην πιο ανέλπιδη στιγμή της ανθρώπινης κι υπερανθρώπινης τραγωδίας. Καμάρωνα, χωρίς να το θέλω, τη θλίψη του, την παλικαριά του και την αγνότητα και τις στάλες τα αίματα που περιράντιζαν το μέτωπό του, σαν να φορούσε και τούτος, ο Αντίχριστος, αγκάθινο στεφάνι.

Σιγά σιγά, χωρίς να το 'χω διόλου συνειδητά στο νου μου, οι δυο μορφές, Χριστός κι Αντίχριστος, έσμιγαν. Δεν ήταν λοιπόν ετούτοι οι δυο, προαιώνιοι οχτροί, δεν είναι ο Εωσφόρος αντίμαχος του Θεού, μπορεί ποτέ το Κακό να μπει στην υπηρεσία του Καλού και να συνεργαστεί μαζί του; Με τον καιρό όσο μελετούσα το έργου του αντίθεου προφήτη, ανέβαινα από σκαλί σε σκαλί σε μια μυστική παράτολμη ενότητα. Το Καλό και το Κακό, έλεγα, είναι οχτροί, να το πρώτο σκαλοπάτι της μύησης. Το Καλό και το Κακό είναι συνεργάτες, αυτό είναι το δεύτερο, το πιο αψηλό σκαλοπάτι της μύησης. Το Καλό και το Κακό είναι ένα! Αυτό ‘ναι το πιο αψηλό, όπου ως τώρα μπόρεσα να φτάσω σκαλοπάτι. […] 

Λιονταρίσια η τροφή που με τάισε ο Νίτσε στην πιο κρίσιμη, την πιο πεινασμένη στιγμή της νιότης. Θράσεψα, δεν μπορούσα πια να χωρέσω στο σημερινό άνθρωπο, όπως εκατάντησε, μήτε στο Χριστό, όπως τον κατάντησαν. Α! φώναζα αγαναχτισμένος, η παμπόνηρη θρησκεία που μετατοπίζει τις αμοιβές και τιμωρίες σε μελλούμενη ζωή, για να παρηγορήσει τους σκλάβους, τους κιότηδες, τους αδικημένους, και να μπορέσουν να βαστάξουν αγόγγυστα τη σίγουρη ετούτη επίγεια ζωή και να σκύβουν υπομονετικά το σβέρκο στους αφεντάδες! Τι οβραίικη Αγία Τράπεζα η θρησκεία ετούτη, που δίνεις μια πεντάρα στην επίγεια ζωή κι εισπράττεις αθάνατα εκατομμύρια στην άλλη! Τι απλοϊκότητα, τι πονηριά, τι τοκογλυφία! Όχι, δεν μπορεί να ‘ναι λεύτερος που ελπίζει Παράδεισο ή που φοβάται την Κόλαση. Ντροπή πια να μεθούμε στις ταβέρνες της ελπίδας! Ή κάτω στα υπόγεια του φόβου. Πόσα χρόνια και δεν το ‘χα καταλάβει, κι έπρεπε να ‘ρθει ο άγριος ετούτος προφήτης να μου ανοίξει τα μάτια! […]

Κι άξαφνα η Εκκλησία του Χριστού, όπως την κατάντησαν οι ρασοφόροι, μου φάνταξε μια μάντρα, όπου μερόνυχτα βελάζουν, ακουμπώντας το ένα στο άλλο, χιλιάδες πρόβατα κυριεμένα από πανικό κι απλώνουν το λαιμό κι αγλείφουν το χέρι και το μαχαίρι που τα σφάζει. Κι άλλα τρέμουν γιατί φοβούνται πως θα σουβλίζουνται αιώνια στις φλόγες, κι άλλα βιάζουνται να σφαχτούν για να βόσκουν στους αιώνες των αιώνων σε αθάνατο ανοιξιάτικο χορτάρι.[…]

------------------------

Στο παραπάνω κείμενο πρέπει να σημειωθεί ότι ο Καζαντζάκης ως άνθρωπος με έντονη θρησκευτικότητα έδωσε μεγάλο βάρος ειδικά στον αντι-θεολογικό χαρακτήρα της φιλοσοφίας του Νίτσε. Ωστόσο, η φιλοσοφία του Νίτσε πέρα απ' την σκληρή κριτική που ασκεί στις κρατούσες θρησκείες και στα επιβεβλημένα ηθικά συστήματα αντιπροτείνει έναν άλλο τρόπο σκέψης, μία νέα φιλοσοφία που θα μπορούσε να αποτελέσει την φιλοσοφία του μέλλοντος. Αν πρέπει  να διαβάσει κανείς ένα βιβλίο όπου το μήνυμα της νέας αυτής φιλοσοφίας του Νίτσε περιγράφεται γλαφυρά και με πληρότητα είνα το "Έτσι μίλησεν ο Ζαρατούστρα". Ο Ζαρατούστρα, ο προφήτης του Υπερανθρώπου είναι το τεχνητό δημιούργημα του Νίτσε που φέρνει το χαρμόσυνο μήνυμα στην ανθρωπότητα της απελευθέρωσης απ' τα παλιά ξεπερασμένα αξιακά συστήματα, και του χτισίματος μιας καινούριας ηθικής απ' την αρχή. Μιας ηθικής βασισμένης στην ελευθερία, στην θέληση, και κυρίως στην αξία της ζωής. 

Πληροφορίες για το έργο και τη ζωή του Νίτσε μπορείτε να βρείτε εδώ.